Ερευνητική εργασία: Rural_rurban_urban | Η αστικοποίηση της υπαίθρου
Εφήμερη και μόνιμη κατοίκηση στο παράδειγμα παράκτιων οικισμών της Ανατολικής Αττικής
Επιμέλεια: Αναστασία Λιζάρδου
Επιβλέπων: Αμαλία Κωτσάκη
Πανεπιστήμιο / Τμήμα: Πολυτ. Κρήτης / Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Περίληψη
Έναυσμα για την μελέτη των παρακάτω περιοχών της Αττικής αποτέλεσε η πυρκαγιά της 23ης
Ιουλίου του 2018 στον οικισμό Μάτι, η οποία δημιούργησε πλήθος
ερωτημάτων ως προς την ανοικοδόμηση του οικισμού. Τα ερωτήματα αυτά
οδήγησαν στην διερεύνηση, πρώτον της πολεοδομικής εξέλιξης παραλιακών
οικισμών της ακτής της Ανατολικής Αττικής κατά την χρονική περίοδο 1900 –
1987 και δεύτερον, των διαφορετικών τρόπων κατοίκησης στην ίδια περιοχή
και χρονική περίοδο, οι οποίοι εμφανίζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς
τον προσδιορισμό της σχέσης εφήμερο-μόνιμο. Ανά κεφάλαιο θα εξετασθεί ο
κάθε ένας οικισμός ξεχωριστά, καθώς και οι χαρακτηριστικοί τύποι
κατοικιών που συγκροτούν τον δομημένο ιστό, με στόχο μία προσπάθεια
ερμηνείας τους.
Πιο
συγκεκριμένα,αντικείμενο μελέτης αποτελούν τα παράκτια τμήματα της
Ραφήνας και της Ν. Μάκρης, καθώς και οι οικισμοί Κόκκινο Λιμανάκι, Μάτι,
Άγιος Ανδρέας και Ζούμπερι, που τοποθετούνται κατά μήκος του παραλιακού
μετώπου μεταξύ της Ραφήνας και της Νέας Μάκρης. Οι περιοχές αυτές
επιλέχθηκαν, διότι προσφέρονται για την μελέτη διαφορετικών μορφών
κατοίκησης στον ίδιο τόπο διαχρονικά και παρουσιάζουν ιδιαίτερο
ενδιαφέρον ως προς τη σχέση μόνιμων και εφήμερων τρόπων κατοίκησης. Η
ανάλυσή τους επιτυγχάνεται μέσα από πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά σχέδια
, φωτογραφίες και αεροφωτογραφίες, διαγράμματα και σκαριφήματα, καθώς
και μέσα από χαρακτηριστικούς τύπους κατοίκησης που συναντώνται στην
περιοχή.
Το
ερευνητικό υλικό της εργασίας συλλέχθηκε κυρίως από αρχειακές πηγές,
διότι δεν συγκεντρώθηκε επαρκής βιβλιογραφία για το συγκεκριμένο τμήμα
της Αττικής και διαχωρίζεται χρονολογικά σε τέσσερις ενότητες:
1. 1900 – 1922 | Αγροκτήματα &Μονές
2. 1922 – 1940 | Προσφυγικά
3. 1940 – 1960 | Υπαίθρια Κατασκήνωση
4. 1960 – 1987 | Παραθεριστικές&Μόνιμες κατοικίες
O
διαχωρισμός προκύπτει από τις πολεοδομικές εξελίξεις του συνόλου της
περιοχής, που συχνά συμπίπτουν με σημαντικά κοινωνικό-πολιτικά γεγονότα
και βασίζονται στις μορφές κατοίκησης που συναντώνται στους οικισμούς
και στο νομοθετικό πλαίσιο που τις καθόρισε. H περίοδος που μελετάται
ξεκινά από την αρχή του 20ου αιώνα, όπου εντοπίζονται οι πρώτες μορφές
κατοίκησης στην αναλυόμενη έκταση και τελειώνει με την εφαρμογή των
πολεοδομικών μελετών του «Νόμου Τρίτση», ο οποίος διαμόρφωσε την
σημερινή τους εικόνα. Το θεωρητικό πλαίσιο το οποίο χρησιμοποιήθηκε στην
παρούσα εργασία βασίστηκε στην κατανόηση της σχέσης των εφήμερων και
μόνιμων εγκαταστάσεων, στην περιγραφή της εξέλιξης του Αττικού αστικού
τοπίου, καθώς και στην κατανόηση της εικόνας της υπαίθρου και των ακτών
της Αττικής ανά τα χρόνια.
Η
αποίκηση της υπαίθρου συνιστά μια από τις κυρίαρχες μορφές της αστικής
διάχυσης. Πόλη και ύπαιθρος, αστικά κέντρα και ενδοχώρα βρίσκονται σε
μια διαρκή σχέση αλληλεπίδρασης και μετάλλαξης των χαρακτηριστικών τους,
τόσο των δομικών όσο και των λειτουργικών. Η ζώνη μετάβασης από το
αστικό στο αγροτικό διευρύνεται και θολώνει συνεχώς λόγω της αστικής
διάχυσης και των αυξητικών τάσεων προαστικοποίησης και από-αστικοποίησης
που αυτή συνεπάγεται.
Ο Lefebvre αποδίδει την σύγχρονη αστική εξάπλωση με τον κακόηχο, αλλά περιεκτικό σε σημασίες, νεολογισμό: το αγοραστικό (Rurbain).
Με τον όρο "αγοραστικές περιοχές" ορίζουμε πρώην αγροτικές περιοχές, οι
οποίες έχουν χρονική απόσταση από το κέντρο της πόλης, αντίστοιχη με
περιοχές που ανήκουν στον αστικό ιστό, διαμορφώνοντας έτσι χωρικά
συγκροτήματα καθημερινής δραστηριότητας που παράγουν μία επικράτεια που
δεν αποτελεί ούτε πόλη ούτε χωριό.
Όσο
πιο δυσδιάκριτος γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ αστικού ιστού και
υπαίθρου, τόσο πιο λεπτή γίνεται η γραμμή που ταυτόχρονα χωρίζει αλλά
και ενώνει τις έννοιες εφήμερο και μόνιμο. Θαυμασμός εφήμερων στιγμών ή
φόβος της ημερομηνίας λήξης σε οτιδήποτε κατακλύζει την ανθρώπινη ζωή; Η
εφήμερη εγκατάσταση αλλάζει πρόσημο ανάλογα με τις κοινωνικοπολιτικές
εξελίξεις και πολλές φόρες ταυτίζεται στη συλλογική μνήμη με την
ανασφάλεια, τον φόβο και τις κακουχίες, ενώ άλλες φορές συνδέεται με τον
ελεύθερο χρόνο, τις αποδράσεις στη φύση και την διασκέδαση.
Ταυτόχρονα, η μόνιμη εγκατάσταση πολλές φορές ταυτίζεται με την
ασφάλεια και την ευημερία ενώ άλλες με την δέσμευση και την στασιμότητα.
Τα ερευνητικά ερωτήματα που θα επιχειρήσει να απαντήσει η παρούσα ερευνητική εργασία είναι τα εξής :
- Πως αποτυπώνεται χωρικά,η σχέση εφήμερο-μόνιμο στους οικισμούς αυτούς; και ποιοι είναι οι λόγοι που με το πέρασμα των χρόνων τείνουν να μοιάσουν ολοένα και περισσότερο σε αστικές περιοχές;
- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των οικισμών αυτών, που τους επιτρέπουν κατά την διάρκεια της ανάπτυξής τους να κατοικηθούν ταυτόχρονα με μορφές μόνιμης και εφήμερης κατοίκησης; Και ποιες οι ομάδες οικιστών στην κάθε περίοδο;
- Εντοπίζονται κοινωνικές/ταξικές διαφορές ανάμεσα στους οικιστές και πως ερμηνεύονται;
- Ο αρχικός τρόπος εγκατάστασης κατηύθυνε την πολεοδομική εξέλιξη των οικισμών; Και πως το νομικό πλαίσιο επηρέασε τον χαρακτήρα και την δομή της κάθε περιοχής;
