Ερευνητική:
Οι
αναπαραστάσεις του «εγκλήματος».
Μελετώντας την περίπτωση της R.A.F.
Φοιτήτρια:
Θεοδωρίδη Ελένη Αποστολία
Επιβλέπουσα:
Χαρίκλεια Γυιόκα
Σχολή:
ΑΠΘ,
2022
Θέμα
της εργασίας αποτελεί η αναπαράσταση
του εγκλήματος και οι διαφορετικές
αφηγήσεις που αυτό λαμβάνει, μέσα από
την τέχνη, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας
(ΜΜΕ) και τη συλλογική μνήμη. Ως παράδειγμα
μελέτης επιλέγεται η περίπτωση της
δυτικογερμανικής οργάνωσης RAF
(Rote
Armee
Fraktion
– Red
Army
Faction)1 και οι αναπαραστάσεις που αυτή έχει
λάβει ανά τα χρόνια. Εισαγωγικά, αναλύονται
οι βασικές έννοιες που θα απασχολήσουν
την εργασία: η έννοια της αναπαράστασης,
της τιμωρίας και του εγκλήματος.
Συσχετίζοντας τις συγκεκριμένες έννοιες,
η αναπαράσταση του εγκλήματος και η
εφαρμογή της τιμωρίας αφορά την ιδεολογία
(με την ευρεία έννοια του όρου) σε
θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, στο
πλαίσιο του εκάστοτε κοινωνικού και
πολιτικού συστήματος και την αναπαραγωγή
της. Οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί
για τις συγκεκριμένες έννοιες αποτελούν
και την βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη
του συγκεκριμένου θέματος.
Στη
συνέχεια, παρατίθενται τέσσερις
ετεροχρονικές περιπτώσεις αναπαράστασης
και αντιμετώπισης ενός εγκλήματος: το
παράδειγμα της εξέγερσης του Σπάρτακου,
οι περιπτώσεις του Σωκράτη και του
Αριστείδη στην αρχαιότητα, η περίπτωση
του λογοτεχνικού εγκλήματος από την
οπτική του Foucault
και το παράδειγμα της «κοινωνικής
ληστείας» στον 19ο
αιώνα. Τα συγκεκριμένα παραδείγματα,
επιλεγμένα μέσα από ένα σύνολο πολλών
αντίστοιχων, αποδεικνύουν την ύπαρξη
πολλαπλών και αντικρουόμενων αφηγήσεων
για το έγκλημα και το υποκείμενο αυτού,
τον παραβάτη.
Την
αναπαράσταση ενός γεγονότος επηρεάζουν
άμεσα οι τομείς της τέχνης και των ΜΜΕ
–στην καλλιτεχνική και την ειδησεογραφική
αναπαράσταση αντίστοιχα- επομένως
θεωρείται απαραίτητο να δοθεί χώρος
στην ανάπτυξη αυτών των δύο στοιχείων
στην πορεία της εργασίας. Η τέχνη όπως
και τα ΜΜΕ, αναπαράγουν νοήματα και
αφηγούνται γεγονότα, υποκείμενα και
καταστάσεις, με βάση τις επιλογές του
δημιουργού τους αλλά και με βάση την
ανάγνωση του εκάστοτε κοινού. Έχουν τη
δυνατότητα να χειραγωγούν, έχουν όμως
και τη δυνατότητα να χειραφετούν.
Μιλώντας για καταστάσεις και γεγονότα
του παρελθόντος, συζητάμε τις έννοιες
της (συλλογικής) μνήμης, της αντι-μνήμης
αλλά και του τραύματος, στοιχεία που
καθορίζουν τις αναπαραστάσεις αλλά και
μετασχηματίζονται από αυτές. Η αναπαράσταση
ενός συμβάντος στο τώρα μπορεί να
πραγματοποιηθεί χωρίς απαραίτητα την
ανάγκη να ανατρέξουμε στην μνήμη, η
αναπαράσταση όμως ενός συμβάντος του
παρελθόντος -το οποίο ενδεχομένως δεν
έχουμε ζήσει- απαιτεί την χρήση της
συλλογικής μνήμης, και την κριτική
προσέγγιση αυτής.
Εστιάζοντας
στο πολιτικό έγκλημα και την αναπαράστασή
του, μελετάται η περίπτωση της RAF
καθώς παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον,
όχι μόνο γιατί αποτελεί πρόσφατο κομμάτι
της πολιτικής ιστορίας αλλά και διότι
αναλύεται με βάση καλλιτεχνικές – και
δευτερευόντως ειδησεογραφικές – πηγές
που έχουν εγείρει, και εγείρουν ακόμα
και σήμερα, προβληματισμούς. Θα μπορούσαμε
να ισχυριστούμε ότι το κεφάλαιο αυτό
δεν έχει κλείσει, ακόμα και αν για
κάποιους θεωρείται λήξαν. Η έρευνα των
αναπαραστάσεων της RAF
μέσα από τον κινηματογραφικό φακό, τις
μουσειακές εκθέσεις και τα ειδησεογραφικά
άρθρα της εποχής της, αλλά και μεταγενέστερα,
αποτελεί το τελευταίο κύριο μέρος της
εργασίας.
1. Η Φράξια Κόκκινος Στρατός, RAF (Rotte Armee Fraktion – Red Army Faction) αποτέλεσε ένοπλη οργάνωση της ακροαριστεράς που προέκυψε ως αντίδραση στην πολιτική κατάπνιξης και εξουδετέρωσης της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς από το γερμανικό κράτος και η οποία είχε ως διακηρυγμένους στόχους τον αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα και την ανάδειξη του κατασταλτικού χαρακτήρα του γερμανικού κρατικού μηχανισμού μέσα από το αντάρτικο πόλης (με σχετική εκπαίδευση σε παλαιστινιακά στρατόπεδα στον Λίβανο). Η ένοπλη δράση της περιελάμβανε από ληστείες για την χρηματοδότησή της, λόγω του καθεστώτος παρανομίας αρκετών μελών της, θεαματικές βομβιστικές επιθέσεις, μέχρι πολιτικές δολοφονίες και μια αεροπειρατεία. Έδρασε στην Δ. Γερμανία από το 1970 έως το 1998 και έγινε ευρύτερα γνωστή περισσότερο και από τις ίδιες τις δράσεις της λόγω της δολοφονικής, κρατικής αντιμετώπισης των φυλακισμένων ιδρυτικών μελών της και το κίνημα αλληλεγγύης προς αυτούς/ες.
λέξεις
κλειδιά:
αναπαράσταση,
έγκλημα, κινηματογράφος, μουσείο, RAF
__________________________________________________________________________
abstract
The
subject of this thesis is the representation of crime and the
different narratives it receives, through art, the Mass Media and
collective memory. The RAF (Rote Armee Fraktion - Red Army Faction) α
West German far-left militant organisation founded in 1970 and the
representations it has received over the years is chosen as a case
study. As an introduction, the main terms that the thesis will deal
with, namely representation, punishment and crime are analysed. By
relating these terms, the representation of crime and the
implementation of punishment concerns ideology (in the broad sense of
the term) on a theoretical and practical level, in the context of the
social and political system in question, and its reproduction. The
theories that have been formulated on these concepts form the basis
for further development of this topic. In the following, four
heterochronic cases of representing and dealing with a crime are
presented: the example of the Spartacus rebellion, the cases of
Socrates and Aristides in ancient Greece, the case of literary crime
from Foucault’s perspective, and the example of “social robbery”
during the 19th century. These indicative examples demonstrate the
existence of multiple as well as conflicting narratives about crime
and its subject, the offender. The representation of an event is
directly influenced by the fields of art and media -in artistic and
news representation respectively- therefore it is considered
necessary to give space to the development of these two elements in
the course of the thesis. Both art and media, reproduce meanings and
narrate events, subjects and situations, based on the creator’s
choices as well as the audience’s reading in the given situation.
Both have the potential to manipulate, as well as the potential to
emancipate. Speaking about situations and events of the past, we
discuss the notions of (collective) memory, anti-memory and trauma,
which are elements that determine representations but are also
transformed by them. The representation of an event at the present
can be carried out without necessarily needing to refer to memory,
but the representation of a past event -which we may not have
experienced-requires the use of collective memory, and a critical
approach to it. Focusing on the political crime and its
representation, the case of the RAF is studied as it is of particular
interest, not only because it is a recent part of political history,
but also because it is analysed based on artistic -and secondarily
news- sources that have raised, and still raise, concerns. It could
be argued that this chapter is not closed, even if for some people it
is considered closed. An analysis of representations of the RAF
through the film, museum exhibitions and news articles of its time,
and afterwards, forms the final main part of the thesis.
